طی هفته های اخیر که صنعت خودرو بیش از گذشته مورد توجه افکار عمومی بوده و ایران خودرو بیش از سایپا در بحث مشارکت با سرمایه گذاران خارجی و برندهای معروف ، خبر ساز شده ، روزنامه شرق با انتشار مطلبی با عنوان تأملی بر دیپلماسی صنعتی آبی‌پوشان جاده مخصوص اعلام کرد: یک ماه بیشتر از اجرائی‌شدن برجام می‌گذرد و در این مدت ایرانیان با هیأت‌های اقتصادی و سیاسی مختلفی از سراسر دنیا سر میز مذاکره نشسته‌اند.
مذاکراتی که پیش از این نیز در دوسال‌واندی گذشته از عمر دولت روحانی کم‌وبیش ادامه داشته اما اینک رنگ‌وبویی جدی‌تر به خود گرفته است. آذرماه سال ٩٢ بود که حسن روحانی برای شرکت در اجلاس داووس به سوئیس رفت. حضور روحانی در جمع هیأت‌های مختلف خارجی با استقبالی قابل توجه همراه بود و نوید‌دهنده تمایل جدید اروپایی‌ها و غربی‌ها و حتی آسیایی‌ها به ایران بود. تغییر رویکردی که با برگزاری جلسات مختلف قابل انتشار و غیرقابل انتشار همراه شد.
روزی که رئیس جمهور تابوی چندساله سرمایه‌گذاری در جاده مخصوص را شکست
روحانی آن روز در سخنرانی‌اش از تغییر رویکرد ایران به نوع سرمایه‌گذاری در کشور خبر داد.به جرئت می‌توان گفت او در آن روز تابوی چندساله سرمایه‌گذاری در جاده مخصوص تهران را شکست و برای نخستین بار از امکان سهام‌دارشدن برندهای اروپایی در شرکتهای ایرانی حرف زد.
او به صراحت اعلام کرد چنانچه برندهای اروپایی و آسیایی و به‌طورکل شرقی و غربی بخواهند در ایران سرمایه‌گذاری کنند، ایران با آغوش باز پذیرای آنهاست و درعین‌حال امکان سهام‌دارشدن این برندها در ایران را فراهم می‌کند. موضوعی که تا آن زمان به مخیله هیچ‌یک از برندهای خارجی خطور نکرده بود که می‌توانند در ایران سهام‌دار خودرویی شوند!
هرچند صحبت‌های رئیس‌جمهور در آن زمان واکنش‌هایی را در داخل به همراه داشت و برخی از عدم امکان‌پذیری این موضوع صحبت می‌کردند، اما در همان وانفسا نیز اولین چرخش‌ها به سمت برندهای فرانسوی و آلمانی صورت گرفت؛ چراکه آنان سابقه حضور در ایران را داشتند و حتی زمانی ایران خود سهام‌دار بنز آلمانی بود و حالا اگر موضوع خرید سهام خودروسازان مطرح باشد شاید این برندها خود را نسبت به سایر رقبا محق‌تر به سهام‌داری می‌دانستند.
شروطی که زیرکانه چرخ صنعت خودروی ایران را روغن‌زنی کرد
شرط‌گذاشتن برای برندهای برتر دنیا آنچه در آن زمان تصور نمی‌شد، البته این بود که روزی ایران برای برندهایی که برای خود در دنیا اسم و رسمی دارند، شرط و شروط تعیین کند. شرط وشروطی که امروز به نام دیپلماسی صنعتی ایران‌خودرو خوانده می‌شود و زیرکانه چرخ صنعت خودروی ایران را روغن‌زنی کرده است.
هرچند روزهای بعد از داووس تا دو سال بعد با کشمکش و رفت‌وآمد برندهای معتبر آسیایی و اروپایی همراه بود، اما کمتر کسی بار دیگر از سهام‌دارشدن بی‌چون‌وچرای خودروسازان خارجی در ایران سخن به میان آورد. گویا هنوز هم سهام‌دارشدن خارجی‌ها در ایران همان اندازه که برای ایرانیان کلمه‌ای تازه بود برای اروپایی‌های که زمانی در ایران سهم قابل‌توجهی از بازار را در اختیار داشتند، دور از ذهن می‌نمود.
پژو بیرق‌دار حضور سریع‌تر در ایران
آنها نیز سعی داشتند با گذشتن از کنار سهام‌دارشدن در جاده مخصوص به فکر تداوم همکاری باشند که زمانی به خاطر تنگ‌نظری‌های غربی و ترس از آینده‌ای نامعلوم به ترک از ایران منجر شده بود. در همان روزها و ماه‌ها بود که پژو خرسند از سابقه تاریخی حضورش، بیرق‌دار حضور سریع‌تر در ایران شده بود و با مذاکرات پیدا و پنهان با مسئولان آبی‌پوش جاده مخصوص سعی داشت از محبوبیت شیر شناخته‌شده‌اش – برند پژو- استفاده کرده و هرچه سریع‌تر وارد ایران شود.
ترفند همیشگی آلمانی ها در 12 ساعت
اما آلمان‌ها از همان ترفند همیشگی خود استفاده کردند و در نخستین ساعات لغو تحریم‌های ایران از سوی اروپا، هواپیمای اختصاصی‌شان را در مهرآباد تهران به زمین نشاندند و بدون فوت وقت به کیلومتر ١٤ رفتند تا ضمن بازدید از خط تولیدی که زمانی بنزهای تجاری زیادی روی آنها تولید شده بودند رابطه خدشه‌دار شده‌شان را ترمیم کنند.
البته ناگفته پیداست همکاری ایران‌خودرو با بنز چنان روشن است که فاصله بین فرود هواپیمای ژرمن‌ها تا امضای تفاهم‌نامه همکاری تولید خودروی تجاری بنز و البته رایزنی برای تولید خودروی سواری، کمتر از ١٢ ساعت طول کشید و به این ترتیب بنز نخستین شریک رسمی ایران در روزهای بعد از تحریم شد.
پژو که خود در ایران با رقیب دیرینه‌اش یعنی رنو در حال چالش است اما از قافله عقب نماند و با نشستن سر میز مذاکره با آبی‌پوشان این‌بار با گاردی باز به میدان مذاکره آمده و در مذاکراتی طولانی و فشرده سند همکاری را امضا کرد که دیگر خبری از امتیازات قبلی نبود و جزئیات دیگری در آن جای گرفته بود.
دیپلماسی صنعتی ایران‌خودرو با ٢ رویکرد
بنز و پژو، دو خودروساز اروپایی قراردادهایی را با ایران‌خودرو امضا کردند که همگی براساس یک اصل در دیپلماسی صنعتی آبی‌پوشان جاده مخصوص شکل گرفته بود؛ سرمایه‌گذاری نقدی، انتقال تکنولوژی و انجام صادرات.
این موارد نشان می‌دهد اگرچه ایران‌خودرو به فکر تعامل با شرکت‌ها و کشورهای خارجی برای همکاری‌های جدید است، اما قصد ندارد در این تعاملات طرف خارجی را دست بالا ببیند.
به‌طور خلاصه می‌توان گفت ایران‌خودرو در همکاری‌های مشترک برون‌مرزی و داخلی دو رویکرد مشخص را پیش گرفته است؛ نخست عدم‌سرمایه‌گذاری نقدی، وقتی به کشورهای دیگر می‌رود و دیگری الزام به سرمایه‌گذاری مستقیم مالی برای شرکت‌هایی که می‌خواهند به ایران بیایند. الزاماتی که در بندهای موجود در دو قرارداد داخلی و دو قرارداد خارجی که به‌تازگی منعقد شده به خوبی مشخص است.
براساس قراردادی که میان گروه صنعتی ایران‌خودرو، دولت عمان و بخش خصوصی این کشور در مسقط به امضا رسید، طرفین متعهد شدند تا نسبت به ایجاد یک شرکت با هدف سرمایه‌گذاری مشترک سه‌جانبه اقدام کنند. بر همین اساس، طرف‌های عمانی شامل دولت و بخش خصوصی، با تأمین ٨٠ درصد از مبلغ کل سرمایه‌گذاری و ایران‌خودرو با آورده ٢٠درصدی به صورت غیرنقدی در قالب خدمات فنی و مهندسی و تکنولوژی تولید، خط تولید محصولات دنا و رانا را در منطقه آزاد «دُقُم» راه‌اندازی خواهند کرد.
پعمان، دروازه ورود به کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس است و با توجه به پیمان منطقه‌ای بین این کشورها، دریافت مجوز ورود و فروش کالا در این کشور به معنی انجام این کار در تمام کشورهای عضو است. عمان عضو سازمان جهانی تجارت نیز هست و بنا بر مقررات این سازمان، تعرفه پنج‌درصدی برای واردات خودرو وضع کرده است، ازهمین‌رو در بازار خودرو عمان فضای رقابتی حاکم است. با توجه به اندک‌بودن مسافت میان دو کشور و اشتراکات دیگر ازجمله در حوزه فرهنگی، شرکت ایران‌خودرو از مزیت رقابتی مناسبی برای حضور در این کشور برخوردار است.
البته گروه صنعتی ایران‌خودرو قرارداد مشابهی نیز با الجزایر امضا کرده است. این قرارداد هم همچون قرارداد عمان با رویکرد و الزام عدم سرمایه‌گذاری این گروه صنعتی امضا شده است اما قرارداد الجزایر کمی با قرارداد عمان متفاوت است. براساس این قرارداد که در دی‌ماه سال جاری امضا شد، گروه صنعتی ایران‌خودرو با امضای قرارداد با بخش خصوصی الجزایر، فروش خط تولید و انتقال خدمات فنی- مهندسی به این کشور را آغاز کرده است.
نکته ایی قابل‌تأمل
نکته قابل‌تأمل در این قرارداد همچون قرارداد عمان عدم سرمایه‌گذاری ایران‌خودرو در این کشور است. این رویداد در حالی از زمستان ۹۴ آغاز می‌شود که خودرو ساز ایرانی هیچ نیازی به سرمایه‌گذاری مستقیم برای حضور در بازار این کشور آفریقایی ندارد. این همان تاکید بر حضور بدون سرمایه‌گذاری مستقیم در کشورهای خارجی و رویکرد جدید ایران‌خودرو در حوزه صادرات است. تولید خودرو در هر دو کشور الجزایر و عمان با لایسنس ایران‌خودرو نیز یکی دیگر از افتخارات قراردادهای جدید خارجی این گروه صنعتی است.
