حال و آینده صنعت دارو

صنعت دارو در میان صنایع مختلف در دنیا، بعد از نفت، گاز و پتروشیمی، دومین صنعت سودآور بشمار می رود اما در میان حدود 38 صنعت حاضر در بورس، شرکت های این صنعت به دلایلی چون نقش دولت در قیمت گذاری محصولات، تملک حداکثری نهادهای دولتی و شبه دولتی مانند تامین اجتماعی ، ارز بری ، سرمایه کمتر نسبت به سایر صنایع و درصد پایین سهام شناور آزاد، فصلی بودن و... نتوانسته چندان مورد توجه سرمایه گذاران قرار گیرد.

با این حال بعد از لغو تحریم های ایران ، این صنعت هم مانند اغلب صنایع مورد نظر سرمایه گذاران خارجی قرار گرفته است. 

یک سوم کنترل بازار دنیا در اختیار 10 شرکت بزرگ داروساز

در این رابطه محمد پورتدین با ارایه تحلیلی در مورد صنعت دارو اعلام کرد: در کل جهان صنعت داروسازی متمایز از سایر صنایع با فناوری پیشرفته محسوب می شود به نحوی که تابع تحقیقات فراوان با گرایشی نوآورانه، سرمایه گذاری بالا و مقررات سخت گیرانه دولتی است اما بواسطه سودآوری و حاشیه سود بسیار بالا و بازاری انحصاری (10 شرکت بزرگ داروسازی حدود یک سوم کنترل بازار دنیا را در اختیار دارند) همیشه مورد توجه ویژه سرمایه گذاران است.

دوره زمانی از کشف، سنتز تا معرفی یک دارو به بازار حدود 10 سال طول می کشد. بخش تحقیق و توسعه به عنوان قلب تپنده صنعت داروسازی عمده هزینه های این صنعت را شامل می شود. این درحالی است که یکی از جذاب ترین و روبه رشد ترین بخش های این صنعت نیز محسوب می شود.

تولیدات دارویی عمدتا در دو دسته و بر اساس نام تجاری و ژنریک (تولید داروهای مشمول حق اختراع) دسته بندی می شوند. تولید اکثر محصولات صنعت داروسازی از فناوری ساخت بالایی استفاده می شود و درجرگه صنایع بالادستی ودانش بنیان طبقه بندی می گردد. به واسطه تخصصی بودن، تیراژ تولید مشخص و استفاده از تجهیزات ساخت فناوری بالا، محصولات آنها از ارزش افزوده بالایی برخوردار هستند.

اغلب شرکت های داروساز، در طول چرخه تولید محصولات فاقد آلایندگی زیست محیطی بوده و به دلیل ارتباط مستقیم باسلامت افراد جامعه نیازمند دقت بالا در پیاده سازی استانداردهای عملکردی، ایمنی و کیفی هستند. با ورود کشورهای نوظهور به عرصه تولید فرآورده های دارویی همچون چین و برزیل انتظار می رود این صنعت شاهد تغییرات جدی در ساختار تولید و توزیع محصولات دارویی در کل دنیا گردد.

بزرگترین صادرکنندگان و واردکنندگان دارو

کشورهای ایرلند و سوئیس، آلمان، ایالات متحده و فرانسه علاوه بر عنوان بزرگترین صادرکننده دارو در جهان، مهمترین واردکنندگان دارو نیز محسوب می شوند. کشور ایالات متحده به دلیل برون سپاری تولید دارو به شرکتهای بزرگ خارجی در کنار کشورهای فرانسه، آلمان و ژاپن به بزرگترین بازار عمده وارداتی دارو در جهان تبدیل کرده است.

به دلیل طبیعت بسیار متنوع اقلیم  گیاهی کشور، تولید داروهای گیاهی و مواد اولیه با سهولت بالایی هملراه بوده که خود از مزیت و ظرفیت های کشور در این صنعت محسوب می شود. نرخ سودآوری صنعت داروی ایران بیش از 25 درصد و بیشتر از اکثر صنایع داخلی است.

جایگاه ایران در دارو و مشکلات مهم شرکت ها

ایران از لحاظ مصرف دارو، جزو 20 کشور پرمصرف دنیا بوده و در آسیا بعد از ژاپن وچین، مقام سوم را دارا است. گذشته از جمیعت 80 میلیونی پر مصرف دارویی، کشورمان در کانون بازاری 50 میلیون نفری منطقه حاشیه خلیج فارس و یکی از مهمترین بازارهای مصرف جهان واقع شده که به دلیل عدم توسعه بخصوص در زمینه بهداشت و درمان، فرصت استثنایی برای سرمایه گذاری ایجاد کرده است.

درحال حاضر اکثر مواد اولیه داروهای تولیدی از محل واردات تامین می شود. از آنجایی که داروهای وارداتی گران قیمتی هستند بخش اعظم هزینه و ارزش بازار داروی کشور را به خود اختصاص داده اند که جای تامل و برنامه ریزی دارد. وابستگی بالا به واردات مواد اولیه سبب شده یکی از بزرگترین مشکل شرکت های داروساز داخلی، تامین نقدینگی برای واردات و نگهداری مواد اولیه باشد.

افزایش قیمت ماده اولیه در کنار عدم امکان ارز یارانه ای، شرکته ای تولیدی را وادار می کند که برای سودآوری سیاست ارزان خرید کردن مواد اولیه را دنبال کنند. همین امر سبب شده شرکتهای مذکور برای واردات مواد اولیه را از کشورهای چین، هند و بنگلادش وارد نمایند که از کالای مشابه فروشندگان اروپایی از کیفیت کمتری برخوردار بوده و در نتیجه دارو هایی به کیفیت پایین تری تولید کنند.

همچنین افزایش قیمت کالاهای واسط همانند شیشه، کاغذ، فویل و ... که بعضاً وارداتی هستند، باعث شده با افزایش بهای تمام شده مواجه شوند. امری که در صورت ادامه می تواند سیستم تولید دارو را با مشکل مواجه گرداند. در حالی که کیفیت تولیدات داخل پایین آمده، ترجیح به واردات محصول نهایی به جای واردات مواد اولیه راه حل شرکتها برای تداوم فعالیت بوده  که می تواند سبب تشدید وابستگی و خروج گسترده ارز از کشور شود.

عدم ارتباط منطقی و تبادل علمی با شرکت های معتبر دارویی جهان سبب شده برنامه نوسازی واحدهای تولیدی، نوین سازی ماشین آلات و تجهیزات و بهره گیری از فناوری های جدید را با مشکل اساسی مواجه سازد.

میزان صادرات داروی کشور کمتر از 200 میلیون دلار و میزان واردات دارو و مواد دارویی حدود یک میلیارد و 250میلیون دلار است که از وابستگی بالای این صنعت به کشورهای اروپایی است.

آینده صنعت و ظرفیت های پیدا و پنهان

گشایش مبادلات دو طرفه بین اقتصاد ایران و جهان و لغو تحریم ها و باز شدن سوئیفت سبب خواهد شد هزینه واردات در تمام صنایع بین 10 تا 15 درصد کاهش یابد که همانند اثر کاهش نرخ ارز بوده و در نهایت سبب کاهش کالاهای وارداتی بخصوص مواد اولیه وارداتی در صنعت پرپتانسیل دارویی می شود.

شرکت‌های دارویی در دوران تحریم مجبور بودند کل هزینه خرید مواد اولیه خود را در همان ابتدای کار توسط صرافی‌ها برای فروشندگان حواله کنند که به موجب این امر علاوه خروج نقدینگی، هزینه های مالی و حجم پایین مواد اولیه، شاهد کاهش تولید اکثر شرکت های تولیدی بودیم.

پیش بینی می شود با توجه به لغو تحریم‌ها مشکل تامین مواد اولیه برطرف شده و با رفع تحریم سوئیفت، انتقال ارز تسهیل و در نهایت بهای تمام شده و هزینه های اضافی تحمیل شده به این صنعت برطرف شود.

رویکرد مثبت دولت به بخش سلامت و نظام بهداشتی کشور و افزایش طرح های توسعه ای به خصوص در صورت حمایت های دولت مردان، افزایش قیمت دارو بخصوص هدفمند کردن قیمت ها همچون ارائه تسهیلاتی به مصرف کنندگان داروهای خاص، افزایش چشمگیر صادرات به کشور های همسایه و تبدیل کشور به یکی از قطب های تولید و صادرات دارو در خاور میانه از جمله کشور های عراق و افغانستان و روسیه و بعضی کشور های اروپایی و قرار گیری کنار نفت و محصولات پتروشیمی به عنوان قطب سوم صادرات همگی از ظرفیت های این صنعت در ایران حکایت دارد و می تواند چشم انداز مثبتی را برای سرمایه گذاران تداعی کند.